Brood, pasta, koekjes …: wat zijn gluten?
Gluten hebben heel wat voordelen: het gaat om eiwitten uit granen die brood een zachte textuur geven en pasta net een stevige textuur geven. In het dagelijks leven zijn gluten een veelvoorkomend ingrediënt in allerlei smakelijke producten, maar sommige mensen kunnen er gezondheidsproblemen door ervaren. Dus wat zijn gluten precies?
In plaats van ‘het gluten’ kun je absoluut ook ‘de gluten’ zeggen: deze term omvat namelijk een groep eiwitten die voornamelijk in bepaalde granen zitten zoals tarwe, gerst en rogge.
Van granen tot bakkerijproducten: een wetenschappelijk woordje over gluten1
Gluten zijn het resultaat van een combinatie van twee soorten eiwitten: prolaminen (gliadine in het geval van tarwe bijvoorbeeld) en gluteninen. Deze eiwitten hebben een gemeenschappelijke eigenschap: ze zijn onoplosbaar in water. Deze eigenschap geeft ze elastische en rekbare eigenschappen.2
Vanuit chemisch oogpunt zorgen prolaminen zoals gliadine voor viscositeit. Gluteninen zorgen dan weer voor elasticiteit (in het Latijn betekent ‘gluten’ lijm). Daarom zijn vooral producten op basis van tarwe geschikt om bakkerijproducten mee te maken. Wanneer men bloem mengt met water om het deeg te maken, vormen de gluten een elastisch netwerk dat de gassen vasthoudt die afkomstig zijn van de gist. Hierdoor kan het brood rijzen en krijgt het een luchtige textuur.
Eiwitten, vitaminen, mineralen: gluten en voeding1,2
Mensen eten al duizenden jaren gluten, al sinds de mens brood is beginnen maken. Voedingsmiddelen die gluten bevatten, leveren ons lichaam oplosbare vezels en micronutriënten (vitaminen, mineralen). De nutriëntenbalans van gluten is dus niet ‘slecht’ maar gluten worden niet beschouwd als een volledige bron van eiwitten vanwege het lage gehalte aan bepaalde essentiële aminozuren (die we alleen via voeding kunnen verkrijgen), namelijk lysine. Het is echter beter om bewerkte voedingsmiddelen te vermijden en daarentegen gluten uit volle granen te gebruiken. Als onderdeel van een evenwichtige voeding blijven gluten gunstig voor de gezondheid, tenminste voor mensen van wie hun lichaam gluten kan verdragen.
Voor de meesten van ons is het geen probleem dat er gluten in onze voeding zitten. Het is niet nodig om een glutenvrij dieet te volgen, tenzij je specifieke symptomen hebt. Uit studies blijkt zelfs dat glutenvrije producten minder rijk kunnen zijn aan vezels, vitaminen en essentiële mineralen.3
We eten al duizenden jaren gluten, al sinds de uitvinding van het brood!
Intolerantie, sensitiviteit, allergie: gluten en gezondheid4
Bij sommige mensen kunnen gluten gezondheidsproblemen veroorzaken. Drie situaties worden vaak in verband gebracht met gluten. Het verloop en de gevolgen van elk van deze situaties zijn echter verschillend!
Coeliakie: deze auto-immuunziekte treft ongeveer 1% van de wereldbevolking.5 Bij mensen met coeliakie veroorzaakt de consumptie van gluten een abnormale immuunreactie die de wand van de dunne darm aantast. Dat leidt tot malabsorptie van voedingsstoffen, tot voedingstekorten en tot symptomen zoals buikpijn, diarree en gewichtsverlies. Bij coeliakiepatiënten overleven glutenfragmenten die rijk zijn aan proline (een moeilijk verteerbaar aminozuur) de spijsvertering en activeren ze de immuunreactie. Deze mensen mogen dus geen gluten eten. Ze krijgen alternatieven aangeboden voor gluten.
Glutensensitiviteit: dit is geen allergie. Glutensensitiviteit veroorzaakt symptomen die lijken op die van coeliakie (buikpijn, een opgeblazen gevoel, diarree enz.), maar zonder de auto-immuunreactie en zonder de darmaantasting. Het is wetenschappelijk nog niet goed bekend hoe deze aandoening, die zowat 6 tot 10% van de bevolking treft, precies verloopt.6 Glutensensitiviteit heeft mogelijk te maken met ontstekingsreacties. Mensen met glutensensitiviteit kunnen nog steeds bepaalde hoeveelheden gluten innemen zolang hun symptomen nog beheersbaar blijven en ze medisch opgevolgd worden.
Tarwe-allergie: deze immuunreactie is specifiek te wijten aan de inname van tarwe. Tarwezaden bevatten dan wel gluten, maar gluten zijn niet noodzakelijk afkomstig van tarwe. Deze voedselallergie voor tarwe mag men dus niet verwarren met een voedselintolerantie voor gluten, die typisch is voor coeliakie.
Heb je vragen over gluten en de effecten ervan op je gezondheid?
In België zijn er verschillende verenigingen die je informatie en hulp kunnen bieden. Zo is er bijvoorbeeld de Franstalige Société belge de la Cœliaquie (SBC) en de Nederlandstalige Vlaamse Coeliakievereniging (VCV).
Maak je je zorgen? Dan is het in ieder geval raadzaam om een diëtist en/of je arts te raadplegen. Iedere situatie is namelijk anders, al naargelang je ervaringen met gluten en je gezondheidstoestand.
Gerelateerde producten
INEOPEP 90 MINI-TABLETTEN
Ineopep bevat prolyl-oligopeptidase. Het kan een glutenvrij dieet niet vervangen en is niet bedoeld voor de behandeling of preventie van coeliakie, tarweallergie of overgevoeligheid voor gluten. Ineopep is alleen geschikt voor volwassenen. Ineopep in dispenser bevat 30.000 eenheden PPI* van het enzym prolyl-oligopeptidase (60mg) per tablet. De dispenser is ideaal voor thuis en onderweg, en zorgt voor een gemakkelijke dosering. Dankzij de beperkte omvang van de tabletten is een inname zelfs mogelijk zonder water. *PPI staat voor ‘Protease Picomole International’ en geeft de enzymactiviteit aan.
1Herbert Wieser, «Chemistry of Gluten Proteins». Food Microbiol. 2007 Apr;24(2):115-9. doi: 10.1016/j.fm.2006.07.004. Epub 2006 Sep 7. 2MacRitchie, F., «Wheat proteins: characterization and role in flour functionality». Cereal Foods World, 1999, 44, 188-193. 3Glenn A. Gaesser, Siddhartha S. Angadi, «Gluten-free diet: imprudent dietary advice for the general population?». Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 2012 Sep;112(9):1330-1333. doi: 10.1016/j.jand.2012.06.009. 4HealthEssentials (by Cleveland Clinic). Celiac Disease vs. Non-Celiac Gluten Sensitivity vs. Food Allergy. 2022. https://health.clevelandclinic.org/gluten-sensitivity-celiac-disease-wheat-allergy-differences/ 5Société Savante Des maladies et cancers de l'appareil digestif. Maladie cœliaque. https://www.snfge.org/content/maladie-coeliaque 6Cleveland Clinic. Gluten Intolerance. 2021. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21622-gluten-intolerance